Inleiding

De oorlogsdagen en de daarop volgende bezetting hebben ook in volkstuinland ingrijpende gevolgen gehad. De bezetter grijpt beetje bij beetje in, ook bij de Bond van Volkstuinders/het Algemeen Verbond van Volkstuinverenigingen Nederland en via deze bonden bij de tuinders zelf. De manier waarop dat ging, is een getrouwe afspiegeling van de manier waarop dat op talloze andere terreinen geschiedde. En ook de manier waarop hierop tijdens en na de bezetting werd gereageerd, is niet anders dan elders in Nederland. De opstelling van de BVV lijkt neutraal, meewerken in de hoop daarmee erger te voorkomen. De Bond heeft een belangrijke taak in de voedselvoorziening. De door de bezetter afgedwongen groei van de Bonden wordt op toch wel pijnlijke wijze toegejuicht, maar vele andere maatregelen zeker niet. Vlaggen met de hakenkruisvlag of het bedrijven van zwarte handel op de tuinen wordt bijvoorbeeld niet getolereerd.

Centraal in deze publicatie staan de anti-joodse maatregelen van de bezetter en de reacties daarop, gebaseerd op onderzoek van het archief van de Bond van Volkstuinders en het archief van Volkstuincomplex Klein Dantzig te Amsterdam.

Er zijn nog notulen van de jaarvergaderingen van Klein Dantzig vanaf 1939 die evenals het archief van de en het AV zijn ondergebracht in het Stadsarchief van Amsterdam; ze zijn openbaar toegankelijk (via toegangsnummer 424). Er is van alles te vinden: handgeschreven notulen in mooie boekjes, jaarverslagen, kasboeken, knipsels en foto’s, kladpapiertjes, jaargangen van De Volkstuin. Van de oorlogstuinen is zeer veel materiaal bewaard gebleven, zoals aanvragen, lijsten van toewijzingen, kladjes en stukken, ledenlijsten.

Bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie zijn wat krantenknipsels te vinden over de oorlogstuinen, en in Koninklijke Bibliotheek zijn kranten uit de oorlogsjaren te vinden. Ook het Utrechts stadsarchief is digitaal beschikbaar voor de oorlogsperiode en er komt nog steeds meer archiefmateriaal bij.

Dit onderzoek is gebaseerd op geschreven informatie. Wat er buiten deze bronnen werd gezegd of gedaan weten we niet. En schrijven was gevaarlijk onder de bezetting.
Citaten zijn in cursief. In citaten is de spelling van het origineel aangehouden.

Vervolg: De bezetter neemt de regie over